این نوشتار پاسخ به سوالات گروه پژوهش در کانون دفاع از حقوق بشر در ایران که به این مناسبت موضوع سخنرانی در این کانون نیز بوده است .
در مقدمه بایستی به این اصل اشاره و توضیح دهم که، فصل مشترک همه انسانها با هر رنگ و گویش و از هر بخش از کره زمین با هر دین و مرام، حقوق ذاتی آنهاست . به مناسبت موضوع ، انسان قبل از اینکه به منطقه ای و شهری و یا روستایی تعلق خاطر داشته باشد دارای حقوق است . این حقوق با انسان از بدو تولد بوده و تا پایان عمر نیز همراه است . بنا بر این ذاتی انسان است .
سوال : در ایران، تبعیض نژادی چگونه بروز پیدا می‌کند و چه گروه‌هایی بیشتر تحت تأثیر این نوع تبعیض قرار دارند؟ آیا این تبعیضها بیشتر در حوزه اجتماعی و فرهنگی است یا در قوانین و سیاست‌های اجرایی نیز دیده می‌شود؟
چگونه تبعیض بوجود می آید ؟
وقتی حقی را نا حق می کنند تبعیض به سود آنکس که قدرت بیشتر دارد بوجود می آید . برای اینکه بتوان حقی را ناحق کرد نیاز به توجیه می باشد . توجیه از این بابت که بشود به یک دلیلی، یکی بر دیگری برتری پیدا کند .
از دیر باز تا امروز انسانها بخاطر گویش و رنگ پوستشان و حتی شکل و نوع آدابشان مورد ستم قرار گرفته اند . نه اینکه آن رنگ و یا آن آداب بد، و ناپسند است بلکه مستمسکی گردیده که عده ای بتوانند بر آنها مسلط شوند . تجربه در صد سال گذشته درس بزرگی به ما می آموزد که ضد حقوقها که تبعیضها هستند را بایستی از میان برد تا برابری در حقوق و دمکراسی در بستر اجتماعی ممکن بگردد .
مثالی از هندوستان بیشترین اقوام را دارد لازم است .
هندوستان به عنوان یک کشور با اقوام متعدد و فرهنگهای متنوع دارای تنوع اقوام زبان‌ها و فرهنگ‌ها بوده و به گفته ای در دنیا بدین صفت یگانه است.
برخی منابع معتقدند که بیش از ۲۰۰۰ گروه قومی یا قومی-زبانی در هندوستان وجود دارد .
از سوی دیگر، تنوع زبانی در هندوستان نیز بسیار چشمگیر است؛ طبق گزارش‌های بین‌المللی، بیش از ۷۰۰ زبان بومی در این کشور شناسایی شده که هر کدام می‌تواند نمایانگر یک یا چند گروه قومی باشد.
مردم هنودستان در 15 اوت 1947 کشورشان را از سلطه انگستان بر خود آزاد و مستقل نمودند . در همین سال، پاکستان نیز به عنوان کشوری جداگانه موجودیت یافت .
هندوستان تجربه تبعیض بین کاستها و اقوام را قرنها در تاریخ خود داشت . انقلاب هندوستان این امکان را بوجود آورده بود که زیرکاستها و اقوام و انسانها با ادیان مختلف در عمل حقوق برابر بیابند . بدین جهت در ابتدای انقلاب کوشیده شد که تبعیضها را در قانون اساسی به ضد تبعیض تبدیل نمایند . قانون اساسی هند یکی از پیشرفته‌ترین اسناد در جهان برای تأمین حقوق اقوام و گروههای مختلف است. این قانون، نه‌تنها برابری حقوقی را تضمین کرده، بلکه با سیاست‌های حمایتی ویژه، تلاش نمود تا تبعیضهای تاریخی را جبران کند و فرصت‌های برابر برای همه شهروندان، صرف‌نظر از قومیت و مذهبشان، فراهم سازد.
مثلا در ماده 46 به این نکته توجه می دهد – ارتقای سطح زندگی اقوام محروم و قبایل بومی
دولت موظف است اقدامات ویژه‌ای برای بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی اقوام محروم و قبایل بومی انجام دهد.
در این راستا، دولت سهمیه‌هایی برای تحصیل، اشتغال، و فرصت‌های اقتصادی اختصاص داده است.
در ماده 14– اصل برابری
این ماده تصریح می‌کند که تمامی شهروندان هندوستان برابرند و دولت نباید هیچ‌گونه تبعیض ناعادلانه‌ای بین افراد قائل شود.
ماده 15 – ممنوعیت تبعیض
دولت نباید بر اساس مذهب، نژاد، کاست (طبقه اجتماعی)، جنسیت، یا محل تولد تبعیض قائل شود.
همچنین، این ماده اجازه می‌دهد که دولت برای گروههای محروم و اقلیت‌های قومی و اجتماعی سیاست‌های حمایتی در نظر بگیرد .
ماده 16 – برابری در فرصت‌های شغلی
این ماده تضمین می‌کند که همهٔ شهروندان حق دارند بدون تبعیض در فرصت‌های شغلی دولتی شرکت کنند.دولت می‌تواند برای اقوام و گروههای ضعیف‌تر سهمیه‌هایی اختصاص دهد تا نابرابری‌های تاریخی جبران شوند.
قابل توجه اینکه ، قانون حقوق بشر به صورت مدون و بین‌المللی در 10 دسامبر 1948 با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر توسط سازمان ملل متحد شکل گرفت و هنودوستان قوانین ذاتی بشر را در قانون اساسی خود وارد نمودند .
از اوت 1947 تا به امروز در هندوستان کوشیده شده است، چه به شکل قانونی و رسانه ای و آموزشی تبعیضها را ناکارآمد کنند ولی در ذهنیت بسیاری از تحصیلکرده ها هنوز کاستها و تبعیضها زنده ماده و عمل می کند .
در وطن ما ایران که در مقایسه با هنوستان به آسانی می توان تبعیضها را از بین برد و حقوق برابر را ممکن نمود . البته تجربه کشورهای دیگر که موفقیت در این راستا داشته اند نیز می تواند به آینده ایران کمک کند . باید این مهم را از یاد نبرد که هر تجربه در هر کجای دنیا در صورتی می تواند موفقیت برای ما داشته باشد که آن را بومی سازی کنیم .
برای کاهش تبعیض نژادی در ایران، اقدامات مؤثر در سطح قانونی، آموزشی، فرهنگی و مشارکتی از سوی دولت، نهادهای مدنی، رسانه‌ها و شهروندان ضروری است. روز جهانی مبارزه با تبعیض نژادی می‌تواند به عنوان یک ابزار مهم جهت تغییر نگرش‌ها و سیاست‌گذاری‌ها عمل کند .
آنچه مهم است شهروندان کشورمان به این مهم بایستی وجدان پیدا کنند که حقوق همه مردم در وطن با هم برابر است و به این گفته باور داشته باشند که « همه ایران سرای من است » اگر هر قوم بگوید من تافته جدابافته هستم از اول تبعیض را رسمیت داده و امکان یگانگی را از بین می برد .
در ایران 7 قوم در طول تاریخ آداب و رسوم خود را داشته اند و هر گاه دشمن خارجی به ایران حمله کرده است آنها با هم در مقابل دشمن خارجی اتحاد نموده اند .
در ایران امروز قوانین با محوریت ولی فقیه و اختیارات مطلقه او امکان یگانگی و از بین بردن تبعیضها ناممکن است . به این دلیل که خود ولی فقیه و بیت او و گستره قدرت او در تمام روابط ضد حقوق شهروندی می باشد . بنا بر این کار نهادهای اجتماعی برای آموزش و اطلاع رسانی برای رهایی از استبداد بسیار مهم است .
چه تأثیری می‌توان برای تبعیض نژادی بر فرصت‌های اقتصادی، آموزشی و سیاسی افراد در ایران قائل شد؟ آیا شکاف‌های نژادی و قومیتی باعث نابرابری ساختاری در کشور شده است؟
در ایران انواع تبعیضها وجود دارد . یکی از نابرابری ها تقسیم ناعادلانه ثروت جهت رشد اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی به یک میزان در کشور است که در نتیجه تبعیضهای اجتماعی را در گوشه و کنار کشور شاهدیم . خواننده محترم به نقشه 31 استان کشور اگر نظر کند متوجه این تبعیضها از شهرهای بزرگ همچون تهران و اصفهان و مشهد و تبریز و شیراز و … بطرف روستاها می شود . مخصوصا هر چه فقر طبیعی بزرگتر ، فقر اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی نیز بزرگتر گردیده است .
از آنجا که قدرت در همه روابط محوریت یافته است ، و چندین شهر بزرگ بخش عمده امکانات را از لحاظ بهداشت ، درمان ، اشتغال ، تفریح و آب و برق و شغل در خود جمع کرده اند و بی دلیل نیست که اکثر مردم ایران با تصور اینکه در شهرها امکان زندگی بیشتر است ، بسوی شهرها سرازیر شده اند . در وطن ما مثلا سیستان و بلوچستان از امکانات کمتری برخوردار شده است و می توان گفت که لرستان ویا آذربایجان و یا کردستان در مقایسه با سیستان و بلوچستان از امکانات بیشتری برخوردار گردیده اند . در اینکه تبعیضها شدت و ضعف داشته باشند طبیعت هر منطقه ، خشکسالی در مناطق ، سطح آموزش و فعالیت نهادهای مردمی نیز موثر بوده و هست .
سوال سوم : برای کاهش تبعیض نژادی در ایران چه اقدامات مؤثری می‌توان انجام داد؟ چه نقش‌هایی بر عهده دولت، نهادهای مدنی، رسانه‌ها و شهروندان است؟
روز جهانی مبارزه با تبعیض نژادی پیام و هشداری است که می تواند در جهت از بین بردن تبعیضها مخصوصا نهادهای مدنی را فعالتر بنماید .
اقدامات مؤثر برای کاهش تبعیض نژادی :
اصلاحات قانون و سیاست‌گذاری‌ها
اساس و مبنای قانون بایستی برخوردار شدن از حقوق انسان و حقوق طبیعت و حقوق شهروندی و حقوق ملی و یا حقوق اقوام باشد . بنا بر این قوانینی که با این اصول همخوانی و یا تضاد دارند بایستی تغییر داده شوند .
در هر کشور بایستی ساز و کارهای نظارتی ایجاد نمود که در همه زمینه ها از حقوق اقوام دفاع کرده و امکان برخورداری از حقوق شهروندی آنها را فراهم نمود .
آموزش و آگاهی‌بخشی:
تنوع زبانی و فرهنگی یکی از ارزشهای مثبت هر جامعه می باشد . بنا بر این بایستی کوشید که تنوع فرهنگی پویا بوده و از بین نرود و ادامه حیات فرهنگ و گویشها از نسلی به نسلی ادامه یابد و آن بخش از خرافات و ضد فرهنگ که در درون آنها جای گرفته تسویه بگردد .
آنها که به کار پویا کردن فرهنگ هر منطقه از کشور هستند بایستی بکوشند تا با برگزاری سمینارها و کارگاههای آموزشی و استفاده از رسانه ها به عموم آگاهی بدهند. مهم این است که در این سمینارها و در این آگاهی رسانی به اصل برخوردار شدن از حقوق نیز پرداخت .
تقویت نقش مشارکت شهروندان و نهادهای مدنی
منع تبعیض در عمل کار جامعه مدنی و نهادهای غیر دولتی است . نهادهای مدافع حقوق بشر در رشد فرهنگ اقوام نقش بسیار بزرگی را می توانند ایفا کنند و این مهم از رئوس عمل آنها بایستی باشد .
اصل مهم دیگر اینکه گروههای قومی مختلف در کشور بایستی بتوانند در تصمیمگیریهای منطقه ای و استانی مخصوصا در امر توسعه اقتصادی نقش فعال داشته باشند بدین خاطر پیشنهاد می کنم که در آینده ایران مجلس استانها داشته باشیم بدین صفت که از 31 استان کشور از هر استان 2 یا 3 نفر نماینده در بخش توسعه مناطق خود پیشنهاد های عملی را در این مجلس ارائه دهند و متناسب با قبول پروژه ها بودجه دریافت نموده تا همه مناطق کشور یکسان تحول و رشد نمایند .
رسانه‌ها و نقش آنها :
رسانه ها در تبعیض زدایی می توانند نقش اساسی داشته باشند . همه اقوام را برابر در حقوق دیدن و قومی را مسخره نکردن و یا در برنامه تبعیض بین شهری و روستایی بوجود نیاوردن و ارزش به زبان و گویشها دادن می تواند بخشی از اصوئل برنامه ریزی این نهاد باشد .
نقش دولت
دولت وظیفه دارد امکاناتی را در سطح کشور ممکن نماید تا شهروندان از حقوق خود امکان برخوردار شدن را بیابند . بنا بر این هر چهار قوه بایستی بکوشند تا امکانات رشد اقوام با حقوق برابر ممکن بگردد .
یکی از کارهای قوه قضاییه مبارزه با تبعیض هاست.بنا بر این قوه قضاییه قوانین تبعیض آمیز را بایستی از بین ببرد .
آموزش زبان مادری و فرهنگ قومی از دروس هر منطقه قومی باید باشد .
دولت در ذات خود قدرت است و این مردم و نهادهای مدنی هستند که بایستی در دفاع از حقوق خود فعال و در سطح وسیع عمل کنند . شرکت فعال مردم در انتخابات منطقه ای و فعالیت انجمنها ی مردمی بسیار در رشد فرهنگ اقوام موثر است . جامعه و کشور از آن، همه مردم کشور است و همه حقوق یکسان دارند البته با آداب و رسوم و گویشهای مختلف . بنا بر این نقش مردم برای برخوردار شدن از حقوق و آگاهی رسانی به دیگر شهروندان و یگانگی جستن در حقوق و برخورداری از حقوق با دیگر اقوام در درجه اول کار مردم و نهادهای مدنی است .
